26 19 33 – tyle kości, mięśni i stawów znajduje się w każdej stopie dorosłego człowieka. Jej wygląd uzależniony jest od wielu czynników. Między innymi od naszego napięcia mięśniowego (co jest uwarunkowane genetycznie), przebiegu rozwoju, czyli od doświadczeń jakie zbierają nasze stopy przez okres dojrzewania chodu, a także od szeroko pojętej ich pielęgnacji. Już po wstępie można wnioskować, że droga do osiągnięcia dorosłej formy, wcale nie jest łatwa, a wręcz zawiła, długofalowa i wielopłaszczyznowa.
Zacznijmy od początku…
Stopa niemowląt zbudowana jest z chrząstek, które są elastyczne, dzięki czemu kształtują się w zależności od doświadczeń jakie im dostarczamy. Na tym etapie nie należy w żaden sposób krępować ruchów małej, a przede wszystkim niedojrzałej stopy. Mając na uwadze to, że ruch formuje kości, powinniśmy umożliwić zdobywanie doświadczeń poprzez stymulacje sensoryczne, ale również motoryczne. W pierwszych dniach życia stopy niemowlęce skierowane są do siebie – ustawione w supinacji, a więzadła i stawy są jeszcze zbyt słabe aby ją ustabilizować, dlatego stopy w tym wieku są bardzo plastyczne. Z każdym dniem przybywa wyściółki tłuszczowej, która wypełnia przestrzeń powstającą w wyniku stopniowego zanika łuku w jej sklepieniu. Zadaniem tkanki tłuszczowej (która obecna jest w stopach jeszcze w okresie pionizowania się dziecka) jest zwiększenie płaszczyzny podparcia, ale również amortyzacja i ochrona delikatnych struktur stawowych i więzadłowych. Na drodze rozwoju motorycznego i zdobywanych doświadczeń, pierwotna supinacja stóp stopniowo zanika. W późniejszym okresie – w momencie rozwoju samodzielnego chodu, w stopach stopniowo kształtują się łuki. Wszystko po to aby znowu stopa ustawiła się w supinacji. Wtedy to stopa przejmuje cały ciężar.
Bardzo ważne jest aby dać dziecku czas na naukę chodzenia. Nie pospieszajmy, a wspierajmy rozwój ruchowy niemowląt. Mięśnie posturalne będą się stopniowo wzmacniać, co umożliwi „uwolnienie” zarówno górnych jak i kończyn dolnych na obwodzie. Dzięki silnemu unerwieniu, stopy otrzymują bardzo dużo informacji z podłoża. Z czasem stopa pełni funkcję podporową. Doświadczenie jakie zbierze, będzie procentować w dorosłym życiu mocnym układem mięśniowym kształtującym łuki stopy. Możliwości swobodnego poruszania się struktur wpływa na jakość wzorca chodu jaki prezentujemy w dorosłym życiu. Już w drugim roku życia, u większości dzieci, chód jest już główną formą lokomocji. Już wtedy stopa jest stale obciążana, co zgodnie z prawem Depecha-Wolffa, wpływa na stopniowe kostnienie chrząstek, a także wzmacnianie się stawów. W zależności od rozłożenia siły nacisku, niektóre kości przyrastają bardziej od innych. W prawidłowo rozwijającej się stopie rejestruje się większy wzrost krawędzi zewnętrznej względem wewnętrznej.
Nietrudno zauważyć, że na drodze rozwoju stopa wraz z całą kończyną dolną, podlega różnym deformacjom, które w większości przypadków są fizjologiczne. Specjaliści, ten dynamiczny okres, dzielą na kilka etapów:
- 0-18 m-cy -> w tym okresie widoczna jest supinacja w obrębie stóp. Jest to czas, w którym nogi dzieci są w ustawieniu szpotawym – charakterystyczny jest chód na szerokiej płaszczyźnie. Obserwujemy wyraźne płaskostopie. Obraz ten potęguje obecna jeszcze wyściółka tłuszczowa.
- 18-36 m-cy -> jest to okres kiedy rodzice dostrzegają, że nóżki dzieci są proste. Jest to faza przejściowa.
- 3-4 lata -> jest to wiek kiedy obserwujemy koślawość kolan, a stopy ustawiają się w pronacji, co również wpływa na koślawe ustawienie kości piętowej.
- 7-10 lat -> na tym etapie nogi dziecka przyjmują ostateczną postać – w tym momencie dobiega końca rozwój chodu.
- Na drodze rozwoju, nogi dziecięce przechodzą przez szereg deformacji. Droga do osiągnięcia dorosłej formy, jest bardzo dynamiczna. U zdecydowanej większości dzieci, stopy należy jedynie obserwować.
W okresie między 2 a 4 rokiem życia nie należy korygować płaskostopia, ponieważ jest to fizjologiczna zmiana. Pamiętajmy, że tkanka tłuszczowa w obrębie stóp stopniowo zanika ustępując miejsca łukom stóp.
Powinno nastąpić to do 5-6 roku życia. Tkanka kostna stopniowo wzmacnia się, mięśnie i więzadła stabilizują stawy. Zakończenie tego procesu przypada między 18 a 21 rokiem życia, kiedy to stopa przyjmuj dojrzałą postać.
Paulina Kubowicz
fizjoterapeutka
IRIS Fizjoterapia pediatryczna